სადედოფლო ხელსაქმე

საყოველთაოდ ცნობილია, რომ საქართველო უძველესი და მდიდარი კულტურის ქვეყანაა, სადაც ქრისტიანულ ხელოვნებას არასდროს შეუწყვეტია განვითარება. ჭედურობა, ფრესკა, მინანქარი, ხატწერა, ნაქარგობა...ყველა ეს დარგი ადამიანის სულიერების ამაღლებას ემსახურებოდა და ამდენად, მათი შენახვა და შთამომავლობისთვის გადაცემა მნიშვნელოვანი საქმე იყო. საბედნიეროდ, წინაპრებმა ყველა ეს დარგი ჩვენამდე მოიტანეს და დღეს ყველას გვაქვს შესაძლებლობა დავეუფლოთ მათ. ამჯერად კი ყურადღება დავუთმოთ ამ დარგთან ერთ_ერთ გამორჩეულს საეკლესიიო ნაქარგობას.
ქარგვის ამ ტექნიკას დიდი ხნის ისტორია აქვს. იგი ოდითგანვე დედოფლების საყვარელი საქმიანობა ყოფილა. თავად თამარ მეფეზე არსებობს ასეთი გადმოცემა: მას სიზმრად უნახავს დიდებული, ბრწყინვალე ტახტი და რაჟამს მასთან მიახლოება უცდია, ჩაესმა ხმა, რომელმაც ამცნო, რომ ეს ტახტი მის მოახლეს ეკუთვნოდა. თამარს გაკვირვებია, რით შეეძლო დაემსახურებინა მის მოახლეს ეს მართლაც რომ სამეფო ტახტი? მაშინ ხმამ აუწყა რომ, მის მოახლეს 12 მღვდელმთავრისთვის მოექარგა შესამოსელი. თამარი მიხვდა თუ რა მადლიანი იყო ეს საქმე, იმ დღიდან თავი არ დაუზოგავს და მაინც მოქარგა 12 მღვდელმთავრისთვის შესამოსელი. დღეს ჩვენდა სასიხარულოდ ქართველ ქალებს შეგვიძლია წმიდა მეფეს მივბაძოთ და ეს მშვენიერი ხელსაქმე შევისწავლოთ. ქალბატონი ეთერ უროტაძე, თბილისის სასულიერო აკადემიისა და სემინარიის საეკლესიო ნაქარგობის სახელოსნოს ხელმძღვანელი:
_ საქართველოში ქარგვა ძალზე პოპულარული იყო. იგი საზოგადოების ყველა ფენაში იყო გავრცელებული. თითქმის ყველა ოჯახში იყო მქარგველი. ხელსაქმე რომ დედოფლებს დიდად ხელეწიფებოდათ, ამაზე მინიშნება არის იაკობ ცურტაველის `შუშანიკის წამებაშიც~. წმიდა მეფე თამარი, მისი ისტორიკოსის ცნობით, მოწყალებას მხოლოდ საკუთარი ხელით ნაქსოვ-ნაქარგიდან გასცემდა.”ხელით-საქმარი მისი განყიდის და ეგოდენ ფასი გლახაკთა ახელსაქმარის და მისცის არა სამეფოდ შემოსავალთაგან. (`ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი~). სამეფო ოჯახის წევრებიც დიდი მონდომებითა და სიყვარულით ხელსაქმობდნენ და თავიანთ ნაღვაწს ეკლესია-მონასტრებს წირავდნენ. მომქარგველთაგან ცნობილია დედოფალი მარიამი – როსტომ მეფის მეუღლე, დედოფალი ანა-ხანუმი – თეიმურზ II-ის მეუღლე. ბატონიშვილი თუთა – ვახტანგ I-ის დედა, ბატონიშვილი გულქანი – დადიანის მეუღლე და მონაზონი ანა – გარეჯის მონასტრიდან.
წმიდა მამები ქარგვას წმიდა საქმედ თვლიდნენ. მონასტერში მქარგველები სამუშაოს შესრულებისათვის ისევე ემზადებოდნენ, როგორც მღვდლები ლიტურგიის აღსავლენად. სამუშაოს იწყებდნენ მხოლოდ დილის საათებში – საზრდოს მიღებამდე. სამუშაოს დაწყების წინ აღევლინებოდა ლოცვა იმ წმინდანის მიმართ, რომელიც უნდა მოექარგათ. ქარგვისას იკითხებოდა ფსალმუნები. ნაქარგობა იქმნებოდა სულიერ ატმოსფეროში, დღესაც აუცილებელია ქარგვის წინ მარხვითა და ლოცვით მოვემზადოთ.
_ როგორც ჩემთვის ცნობილია, პატრიარქის სურვილი იყო ქართველ ქალებს საეკლესიო ნაქარგობა ესწავლათ.
_ ეს მართალია. სამწუხაროდ ხელსაქმის ეს სახეობა გარკვეული დროით მიივიწყეს. საქართველოს პატრიარქის უწმიდესისა და უნეტარესის ილია II-ის სურვილითა და დახმარებით კი ქარგვის კერები ისევ აღსდგა. 1983 წლიდან საქართველოს საპატრიარქოში და მცხეთა-თბილისის ეპარქიაში, შემდეგ წლებში კი სხვა ეპარქიებშიც. ეს თითქმის დაკარგული და შეუსწავლელი ტრადიციები დღეს აღორძინების გზაზე დგას. სახელოსნოები ფუნქციონირებს თითქმის ყველა დედათა მონასტერში, თბილისის სიონის სამრევლო სკოლაში. სასულიერო სემინარიის სახელოსნო საეკლესიო ნაქარგობების კვლევის ცენტრის ფუნქციას ასრულებს ეპარქიებში მოღვაწე, საეკლესიო ხელოვნებით დაინტერესებული როგორც სასულიერო, ისე საერო პირებისთვის.
¬¬_რანდენად რთული და შრომატევადია ქარგვის ეს ტექნიკა?
_საკმაოდ რთულია და შრომატევადიც. არსებობს ქარგვის ტექნიკის ორი სახე;1. უბარალო სითვი და 2. ნამაგრი სითვი. ნამაგრ სითვს აქვს რამოდენიმე სახეობა;თევზიფხურა, კალათურა, რომბულა, ორმაგი რომბულა, უბრალო ირბულა, კილოური. თითოეული სახე სხვადასხვა დანიშნულებისაა.მაგალითად კილოური- წარწერების და ჩარჩოების მოქარგვისას გამოიყენება, თევზისფეხურა შარავანდედისა და შესამოსლის და ასე შემდეგ.საეკლესი ნივთების “დაფარნების”, “გარდამოხსნების” და სამღვდელმთავარო შესამოსელის მოქარგვის წლები სჭირდება. სიონის ტაძრის კრეტსაბმელი ოთხი ოსტატის მიერ 3 წელიწადში მოიქარგა. სამების დაფარნები 6 ოსატატის მიერ 3 წელიწადნახევარში მოვქარგეთ. სამების გარდამოხნას 30 ქალი მოუნდა და 1 წელში დამთავრდა დედა ნინოს(მსხვილიძე) ხელმძღვანელობით.
-როგორი თქვენი სტუდენტების ინტერესი საეკლესიო ნაქარგების მიმართ?
საეკლესი ნაქარგობებისადმი ინტერესი ძალიან დიდია. სასულიერო აკადემიის რელიგიათმცოდნეობა-ხელოვნებათმცოდნეობის Fფაკულტეტზე ქარგვის სპეციალური ჯგუფები გვყავს.მათ შეისწვლეს ქარგვის ტექნიკის სახეები. ამჟამად ნაქარგობაში სადიპლომოს 5 სტუდენტი აკეთებს თემაზე სამღვდელმთავარო შესამოსელის დეტალები. კერძოდ იქარგება ენქერი, საბუხარები, სარტყელი, საეკლესიო ნავთებიდან გარდამოხსნა. ქარგვას სტუდენტების გარდა სწავლობენ სხვადასხვა ასაკის და პროფესიის ადამიანებიც. სამებაში ფუნქციონირებს ხელსაქმის სკოლა, სადაც ქარგვას წელიწადში 500მდე მოსწავლე ეუფლება. სამების სკოლის მოსწავლეებიდან 8გოგონა დავასაქმეთ. 4ქარგავს კრეტსაბმელს მთავარანგელოზების გამოსახულებით, ხოლო 4დეკანოზ მიქაელ ბოტკოველისშესამოსელს. წარჩინებული სტუდენტები მიიღებენ შესაბამის სერტფიკატს, რომლითაც შეძლებენ ასწავლონ ხელსაქმე მართმადიდებლურ გიმნაზიებსა და სამრევლო სკოლებში.


`ხელსაქმე, რომელსაც სიმშვიდითა და ლოცვით ასრულებ, თვითონაც ნაკურთხია და აკურთხევს ხალხსაც, რომლებიც მას გამოიყენებენ”; ამბობს მამა პაისი მთაწმინდელი. ვაკეთოთ ღვთივკურთხეული საქმე და გავიმდიდროთ სულიერება, ისევე როგორც ხელოვნება ახალი ნიმუშებით.

ნინო ჭინჭარაული