ციკლიდან-"ჩემი სამყარო"
არ ვჩქარობ ასორინის –“ნება”-ს შემდეგ სხვა წიგნის წაკითხვას. მინდა, რაც შეიძლება დიდხანს გამყვეს მისით გამოწვეული შთაგონება და აღარ მინდა ამაზე დაბლა დავეშვა. წინანდებურად არ ავჩქარდები და არ ვიტყვი, რომ ეს ის წიგნია, რომელსაც ვეძებდი, მაგრამ იმას კი უყოყმანოდ ვიტყვი, რომ ეს ჩემი ცხოვრების სახელმძღვანელოა, ავტორი კი-ჩემი მასწავლებელი.
ხოსე მარტინეს რუისი(1873-1967), იგივე- ასორინი, ე.წ- “98იანელთა თაობას” მიეკუთვნება, რომელშიც ასევე შედიოდნენ მიგელ დე უნამუნო, ანტონიო მაჩადო, პიო ბაროხა და სხვა რამდენიმე ესპანელი კლასიკოსი მწერალი და მოაზროვნე, რომელთაც დიდი როლი ითამაშეს ესპანეთში მე-19 სკ-დან დაწყებული სულიერი, სახელმწიფოებრივი და ეკონომიკური დაქვეითების აღმოფხვრაში. როგორც პუბლიცისტი და მოაზროვნე რამირუ დე მაესტუ წერდა:
“- ჩვენ, შეურაცხყოფილი ეროვნული ღირსების შვილები ვეძებდით ერთადერთ სიტყვას, რომ განგვესაზღვრა ჩვენი უბადრუკობა. “არ არის ადამიანი”-თქვა ხოაკინ კოსტამ, “არ არის სიკეთე”-თქვა ბენავენტემ, “არ არის რწმენა”-თქვა უნამუნომ, “არ არის იდეალი”-თქვა ბაროხამ, “არ არის ნება”-თქვა ასორინმა, მე ვამბობ-“არ არის ერთობა”..
“არ არის ნება”-სწორედ ესაა ასორინის მთავარი სათქმელი. როგორც ჩემი ესპანურის მასწავლებელმა მითარგმნა, ლა ბოლუნტად- ასევე ითარგმნება, როგორც “ძალა”. თითქოს ესპანურ ენასაც მშვენივრად აქვს განსაზღვრული, რომ ნება-ძალაა, ნების არქონა კი-უძლურება. რომანსაც სწორედ ეს სათქმელი გასდევს ფონად.
მთავარი გმირები არიან ახალგაზრდა ჭაბუკი-ასორინი და მისი მასწავლებელი იუსტე. ასორინი უსმენს მასწავლებელს, რომელიც ფილოსოფიურად მსჯელობს. შეუძლებელია ზოგადად აღწერო ეს მსჯელობა, ეს უნდა წაიკითხო. სამყარო, ესთეტიკა, საზოგადოება, რწმენა, ადამიანი.. მათი საუბარი ყველაფერს მოიცავს და ისეთი საინტერესოა, რომ სურვილი გიპყრობს-უსასრულოდ გაგრძელდეს. თითოეული ფურცელი ახალ საფიქრალს იძლევა და რაც უფრო უღრმავდები მათ, მით უფრო ეფლობი წიგნის მომაჯადოვებელ გავლენაში და გეუფლება მსუბუქი სევდა, რისი მოტანაც სჩვევიათ ფილოსოფიურ ნაწარმოებებს. მე იშვიათად მომყავს ციტატები ამ წიგნიდან, რადგანაც თითქმის ყველა, თითოეული წინადადება ჩემთვის სიბრძნეა და მიჭირს რომელიმე მათგანის გამორჩევა.
წიგნის მთავარი ღირსება არის ისიც, რომ აქ მოწაფესთან ერთად მკითხველიც ეცნობა ესპანეთის (და არამარტო) საზოგადო მოღვაწეებს, მხატვრებს, ფილოსოფოსებს, პოეტებს, კრიტიკოსებს, რელიგიურ პირებს და მათ ნაწარმოებებს. თუნდაც ერთი ფურცელი კმარა, რომ გაიგო, ვინ იყო ხობელიანოსი და რატომ იყო უვარგისი მისი კრიტიკა. ვინ იყო ლემარკი და რა კავშირი აქვს მის “ზოოლოგიის ფილოსოფიას” ტრანსფორმიზმთან. ანუ, როგორ შეიძლება ვაქციოთ ყველაზე გაუთლელი და გონებაშეზღუდული ადამიანი თორმეტი თაობის შემდეგ დახვეწილი და გონებაგახსნილი ადამიანის საუკეთესო ნიმუშად. ვინ იყო მონტენი და რატომ იყო მისი “ცდები” ავტორის სამაგიდო წიგნი. ვინ იყო გუსტავო ალონსო ბეკერი და რატომ იყვნენ მათ დროში სერვანტესზე უფრო ცნობილები და წარმატებულები ძმები არხენსოლები.
“თუ როდესმე მწერალი გახდები ასორინ, აუღელვებლად შეეგებე ამ ღვთიურ საქმიანობას. გარდა ამისა, ნუ დაეყრდნობი ნურც კრიტიკას, ნურც საშთამომავლო დიდებას. Gახსოვდეს, იმ წლებში, როცა გოია თავის შედევრებს ქმნიდა, ესპანური ლიტერატურის ყველაზე დიდმა ავტორიტეტმა, ხობელიანოსმა თქვა, რომ “მენგსი იყო პირველი მხატვარი დედამიწაზე.”.. ვინ იცის დღეს ანტონ რაფაელ მენგსი? .. შენ უკვე იცი სტენდალის შესახებ-ის მხოლოდ თავისი რამდენიმე ამხანაგისთვის წერდა. აღარაფერს ვამბობ საწყალი სერვანტესის შესახებ. მის დროში ყველა ლიტერატორ-კულტისტს, სამეფო კარის ყველა პოეტს სძულდა ეს ადამიანი, რომელიც დაუდევარი სტილით უხამსობებს წერდა.. ძმებმა არხენსოლებმა უხეში უარი მიახალეს მას სამსახურზე..”
ინფორმაცია იმდენად ბევრია და ისე მოხდენილად გადმოცემული, რომ თავისუფლად მიცურავ ესპანეთის ისტორიისა და ხელოვნების ზღვაში და ზოგჯერ ისე მიჰყვები ფიქრს, რომ აღმოაჩენ-თურმე საათზე მეტია, ერთ ფურცელს დაჰყურებ. მე ასე რამდენჯერმე დამემართა.
ავტორი ცდილობს ხაზი გაუსვას მაშინდელი ესპანეთის საზოგადოების, ადამიანის ნების არარსებობას. მთავარ გმირს, ასორინს უყვარს გოგონა-ხუსტინა, რომელიც ასეთივე გრძნობით პასუხობს მას. ისინი ერთად დადიან ტაძრიდან-ტაძარში და სულ ესაა მათი სიახლოვე. ხუსტინას მოძღვარი-პუჩე გოგონას ნელ-ნელა ჩააგონებს, რომ მისი სიყვარული ცოდვაა და ხუსტინა მონასტერში მიდის. ასორინი კადრებივით ხედავს მისი შეყვარებულის მონაზვნად აღკვეცის რიტუალს და ბოლოს ამაღელვებლად, სასტიკი განაჩენივით ასრულებს:
_ მისი ნება მოკვდა..
შემდეგი დრამატული სურათია მასწავლებლის, მისი ერთადერთი მეგობრის-იუსტეს სიკვდილი, რომელიც სარეცელზე მიჯაჭვული უხსნის მოწაფეს რომ ადამიანი განწირულია ტანჯვისთვის, თუ შემეცნებას მოინდომებს.
“ნუგეშს ხელოვნებაში ვეძებდი, მაგრამ ხელოვნება-სევდაა.. ხელოვნება ამაო ძალისხმევაა.. ან ტანჯვით მიღებული შედეგით იმედგაცრუება.. დაკმაყოფილებული სურვილით იმედგაცრუება..”
ასორინი განადგურებულია, მაგრამ ამით არ სრულდება ყველაფერი. ხუსტინაც კვდება, რდგანაც ვერ უძლებს მაშინდელი კათოლიკური მონასტრის წესით მასზე საკუთარი ნებით დადებულ ეპიტიმიას- ტირიფის წკეპლებით სხეულის გვემას.
ასორინი ტოვებს მშობლიურ ქალაქ იეკლას და მადრიდში მიდის. ის იტანჯება, რადგანაც ვერ ეგუება საზოგადოების სიცარიელეს, უნებისყოფიბას, მერყეობას, სიბინძურეს.. და ლიტერატურაშიც შეღწეულ ამ ბოროტებას. სძულს პოლიტიკა და პოლიტიკოსები ;
“პოლიტიკოსი არის ადამიანი, რომელიც მექანიკურად მოძრაობს, იღიმება, გაუცნობიერებელ სიტყვებს წარმოთქვამს და გამუდმებით სულელური და უნებლიე ღიმილით იღიმება” .. ასორინს მიაჩნია, რომ ეს ღიმილი პოლიტიკური იდიოტიზმის ენბლემაა და ამას ხვდება ჟურნალისტიკაშიც და ლიტერატურაშიც.
“ახლა ლიტერატურა თთქმის აღარ არსებობს. ჟურნალისტიკამ შექმნა მწერლის ზედაპირული, ენციკლოპედიური ტიპი, თავისი ბრწყინვალე სტილითა და გასაცოფებელი თვითკმაყოფილებით. ეს ის ტიპია, რომელიც ასე სძულდა ნიცშეს-“ რომელიც არარაობაა, მაგრამ თIთქმის ყველაფერს წარმოადგენს..”
ასორინი ამაღელვებელ, მებრძოლი ადამიანის ცხოვრებას გამოივლის. ხან ჟურნალისტია, ხან დაუნდობელი კრიტიკოსი, მაგრამ უსამართლოებასა და მდორე საზოგადოებასთან შეგუება კლავს მას. ის ტრაგიკულ ბედქვეშ ექცევა- ცოლად მოჰყავს ქალი, რომელიც არ უყვარს, ჩამოშორდება აქტიურ ცხოვრებას და იქცევა ცოლის მორჩილ, უთქმელ, უმიზნო ადამიანად. ის კარგავს ყველაზე მთავარს-ნებას. ამ დასასრულის წაკითხვისას ჯორჯ ორუელის-“1984”- გამახსენდა, მაგრამ მისგან განსხვავებით ამ წიგნში ავტორი ტოვებს იმედს, რომ ასორინი თავს დააღწევს ამ დამღუპველ მდგომარეობას.
ჩემს თვალში , ასორინი მთელი თავის ეპოქის სახეს წარმოადგენს და ძალიან ჰგავს დღევანდელ ქართველ ადამიანს, რომელსაც აქვს სიკეთის კეთებისა და რაღაც ღირებულის შექმნის უნარი, მაგრამ დაკარგული აქვს ძალა, - ნ ე ბ ა !
ასე არასოდეს გამჭირვებია წიგნზე საკუთარი აზრის გამოთქმა. ეს ყველაფერი იმის წვეთიც არაა, რასაც ამ რომანის წაკითხვით მიიღებ. თავიდან არ მსურდა, ეს ძვირფასი სულიერი საზრდო ვინმესთვის გამეყო, მაგრამ ვძლიე ეგოიზმს და გიზიარებთ მათ, ვისაც ჯერ არ წაგიკითხავთ.
/ნინო ჭინჭარაული/
არ ვჩქარობ ასორინის –“ნება”-ს შემდეგ სხვა წიგნის წაკითხვას. მინდა, რაც შეიძლება დიდხანს გამყვეს მისით გამოწვეული შთაგონება და აღარ მინდა ამაზე დაბლა დავეშვა. წინანდებურად არ ავჩქარდები და არ ვიტყვი, რომ ეს ის წიგნია, რომელსაც ვეძებდი, მაგრამ იმას კი უყოყმანოდ ვიტყვი, რომ ეს ჩემი ცხოვრების სახელმძღვანელოა, ავტორი კი-ჩემი მასწავლებელი.
ხოსე მარტინეს რუისი(1873-1967), იგივე- ასორინი, ე.წ- “98იანელთა თაობას” მიეკუთვნება, რომელშიც ასევე შედიოდნენ მიგელ დე უნამუნო, ანტონიო მაჩადო, პიო ბაროხა და სხვა რამდენიმე ესპანელი კლასიკოსი მწერალი და მოაზროვნე, რომელთაც დიდი როლი ითამაშეს ესპანეთში მე-19 სკ-დან დაწყებული სულიერი, სახელმწიფოებრივი და ეკონომიკური დაქვეითების აღმოფხვრაში. როგორც პუბლიცისტი და მოაზროვნე რამირუ დე მაესტუ წერდა:
“არ არის ნება”-სწორედ ესაა ასორინის მთავარი სათქმელი. როგორც ჩემი ესპანურის მასწავლებელმა მითარგმნა, ლა ბოლუნტად- ასევე ითარგმნება, როგორც “ძალა”. თითქოს ესპანურ ენასაც მშვენივრად აქვს განსაზღვრული, რომ ნება-ძალაა, ნების არქონა კი-უძლურება. რომანსაც სწორედ ეს სათქმელი გასდევს ფონად.
მთავარი გმირები არიან ახალგაზრდა ჭაბუკი-ასორინი და მისი მასწავლებელი იუსტე. ასორინი უსმენს მასწავლებელს, რომელიც ფილოსოფიურად მსჯელობს. შეუძლებელია ზოგადად აღწერო ეს მსჯელობა, ეს უნდა წაიკითხო. სამყარო, ესთეტიკა, საზოგადოება, რწმენა, ადამიანი.. მათი საუბარი ყველაფერს მოიცავს და ისეთი საინტერესოა, რომ სურვილი გიპყრობს-უსასრულოდ გაგრძელდეს. თითოეული ფურცელი ახალ საფიქრალს იძლევა და რაც უფრო უღრმავდები მათ, მით უფრო ეფლობი წიგნის მომაჯადოვებელ გავლენაში და გეუფლება მსუბუქი სევდა, რისი მოტანაც სჩვევიათ ფილოსოფიურ ნაწარმოებებს. მე იშვიათად მომყავს ციტატები ამ წიგნიდან, რადგანაც თითქმის ყველა, თითოეული წინადადება ჩემთვის სიბრძნეა და მიჭირს რომელიმე მათგანის გამორჩევა.
წიგნის მთავარი ღირსება არის ისიც, რომ აქ მოწაფესთან ერთად მკითხველიც ეცნობა ესპანეთის (და არამარტო) საზოგადო მოღვაწეებს, მხატვრებს, ფილოსოფოსებს, პოეტებს, კრიტიკოსებს, რელიგიურ პირებს და მათ ნაწარმოებებს. თუნდაც ერთი ფურცელი კმარა, რომ გაიგო, ვინ იყო ხობელიანოსი და რატომ იყო უვარგისი მისი კრიტიკა. ვინ იყო ლემარკი და რა კავშირი აქვს მის “ზოოლოგიის ფილოსოფიას” ტრანსფორმიზმთან. ანუ, როგორ შეიძლება ვაქციოთ ყველაზე გაუთლელი და გონებაშეზღუდული ადამიანი თორმეტი თაობის შემდეგ დახვეწილი და გონებაგახსნილი ადამიანის საუკეთესო ნიმუშად. ვინ იყო მონტენი და რატომ იყო მისი “ცდები” ავტორის სამაგიდო წიგნი. ვინ იყო გუსტავო ალონსო ბეკერი და რატომ იყვნენ მათ დროში სერვანტესზე უფრო ცნობილები და წარმატებულები ძმები არხენსოლები.
“თუ როდესმე მწერალი გახდები ასორინ, აუღელვებლად შეეგებე ამ ღვთიურ საქმიანობას. გარდა ამისა, ნუ დაეყრდნობი ნურც კრიტიკას, ნურც საშთამომავლო დიდებას. Gახსოვდეს, იმ წლებში, როცა გოია თავის შედევრებს ქმნიდა, ესპანური ლიტერატურის ყველაზე დიდმა ავტორიტეტმა, ხობელიანოსმა თქვა, რომ “მენგსი იყო პირველი მხატვარი დედამიწაზე.”.. ვინ იცის დღეს ანტონ რაფაელ მენგსი? .. შენ უკვე იცი სტენდალის შესახებ-ის მხოლოდ თავისი რამდენიმე ამხანაგისთვის წერდა. აღარაფერს ვამბობ საწყალი სერვანტესის შესახებ. მის დროში ყველა ლიტერატორ-კულტისტს, სამეფო კარის ყველა პოეტს სძულდა ეს ადამიანი, რომელიც დაუდევარი სტილით უხამსობებს წერდა.. ძმებმა არხენსოლებმა უხეში უარი მიახალეს მას სამსახურზე..”
ინფორმაცია იმდენად ბევრია და ისე მოხდენილად გადმოცემული, რომ თავისუფლად მიცურავ ესპანეთის ისტორიისა და ხელოვნების ზღვაში და ზოგჯერ ისე მიჰყვები ფიქრს, რომ აღმოაჩენ-თურმე საათზე მეტია, ერთ ფურცელს დაჰყურებ. მე ასე რამდენჯერმე დამემართა.
ავტორი ცდილობს ხაზი გაუსვას მაშინდელი ესპანეთის საზოგადოების, ადამიანის ნების არარსებობას. მთავარ გმირს, ასორინს უყვარს გოგონა-ხუსტინა, რომელიც ასეთივე გრძნობით პასუხობს მას. ისინი ერთად დადიან ტაძრიდან-ტაძარში და სულ ესაა მათი სიახლოვე. ხუსტინას მოძღვარი-პუჩე გოგონას ნელ-ნელა ჩააგონებს, რომ მისი სიყვარული ცოდვაა და ხუსტინა მონასტერში მიდის. ასორინი კადრებივით ხედავს მისი შეყვარებულის მონაზვნად აღკვეცის რიტუალს და ბოლოს ამაღელვებლად, სასტიკი განაჩენივით ასრულებს:
_ მისი ნება მოკვდა..
შემდეგი დრამატული სურათია მასწავლებლის, მისი ერთადერთი მეგობრის-იუსტეს სიკვდილი, რომელიც სარეცელზე მიჯაჭვული უხსნის მოწაფეს რომ ადამიანი განწირულია ტანჯვისთვის, თუ შემეცნებას მოინდომებს.
“ნუგეშს ხელოვნებაში ვეძებდი, მაგრამ ხელოვნება-სევდაა.. ხელოვნება ამაო ძალისხმევაა.. ან ტანჯვით მიღებული შედეგით იმედგაცრუება.. დაკმაყოფილებული სურვილით იმედგაცრუება..”
ასორინი განადგურებულია, მაგრამ ამით არ სრულდება ყველაფერი. ხუსტინაც კვდება, რდგანაც ვერ უძლებს მაშინდელი კათოლიკური მონასტრის წესით მასზე საკუთარი ნებით დადებულ ეპიტიმიას- ტირიფის წკეპლებით სხეულის გვემას.
ასორინი ტოვებს მშობლიურ ქალაქ იეკლას და მადრიდში მიდის. ის იტანჯება, რადგანაც ვერ ეგუება საზოგადოების სიცარიელეს, უნებისყოფიბას, მერყეობას, სიბინძურეს.. და ლიტერატურაშიც შეღწეულ ამ ბოროტებას. სძულს პოლიტიკა და პოლიტიკოსები ;
“პოლიტიკოსი არის ადამიანი, რომელიც მექანიკურად მოძრაობს, იღიმება, გაუცნობიერებელ სიტყვებს წარმოთქვამს და გამუდმებით სულელური და უნებლიე ღიმილით იღიმება” .. ასორინს მიაჩნია, რომ ეს ღიმილი პოლიტიკური იდიოტიზმის ენბლემაა და ამას ხვდება ჟურნალისტიკაშიც და ლიტერატურაშიც.
“ახლა ლიტერატურა თთქმის აღარ არსებობს. ჟურნალისტიკამ შექმნა მწერლის ზედაპირული, ენციკლოპედიური ტიპი, თავისი ბრწყინვალე სტილითა და გასაცოფებელი თვითკმაყოფილებით. ეს ის ტიპია, რომელიც ასე სძულდა ნიცშეს-“ რომელიც არარაობაა, მაგრამ თIთქმის ყველაფერს წარმოადგენს..”
ასორინი ამაღელვებელ, მებრძოლი ადამიანის ცხოვრებას გამოივლის. ხან ჟურნალისტია, ხან დაუნდობელი კრიტიკოსი, მაგრამ უსამართლოებასა და მდორე საზოგადოებასთან შეგუება კლავს მას. ის ტრაგიკულ ბედქვეშ ექცევა- ცოლად მოჰყავს ქალი, რომელიც არ უყვარს, ჩამოშორდება აქტიურ ცხოვრებას და იქცევა ცოლის მორჩილ, უთქმელ, უმიზნო ადამიანად. ის კარგავს ყველაზე მთავარს-ნებას. ამ დასასრულის წაკითხვისას ჯორჯ ორუელის-“1984”- გამახსენდა, მაგრამ მისგან განსხვავებით ამ წიგნში ავტორი ტოვებს იმედს, რომ ასორინი თავს დააღწევს ამ დამღუპველ მდგომარეობას.
ჩემს თვალში , ასორინი მთელი თავის ეპოქის სახეს წარმოადგენს და ძალიან ჰგავს დღევანდელ ქართველ ადამიანს, რომელსაც აქვს სიკეთის კეთებისა და რაღაც ღირებულის შექმნის უნარი, მაგრამ დაკარგული აქვს ძალა, - ნ ე ბ ა !
ასე არასოდეს გამჭირვებია წიგნზე საკუთარი აზრის გამოთქმა. ეს ყველაფერი იმის წვეთიც არაა, რასაც ამ რომანის წაკითხვით მიიღებ. თავიდან არ მსურდა, ეს ძვირფასი სულიერი საზრდო ვინმესთვის გამეყო, მაგრამ ვძლიე ეგოიზმს და გიზიარებთ მათ, ვისაც ჯერ არ წაგიკითხავთ.
/ნინო ჭინჭარაული/
