_ სასულიერო აკადემიაში 2000 წლიდან ვმუშაობ. მანამდე 3 წელი სიონის სამრევლო სკოლაში ვასწავლიდი ხატწერას. სასულიერო აკადემიაში ხატწერის სახელოსნო თითქმის აკადემიის დაარსებიდანვე არსებობს. ამ სახელოსნოს დამაარსებელი და მისი პირველი პედაგოგი სიდონია გაჩეჩილაძე იყო. იმ დროისთვის საქართველოში ხატწერის სხვა სახელოსნო არ არსებობდა და შესაბამისად მასზე მოთხოვნაც ძალზე დიდი იყო. აკადემიის სახელოსნოში დღეს საქართველოში მოღვაწე მრავალი ხატმწერი აღიზარდა. პირადად მეც აქ ვისწავლე ხატწერა. 2000 წლიდან ამ სახელოსნოს ბაზაზე სასულიერო აკადემიასთან არსებულ საღვთისმეტყველო ინსტიტუტის ქრისტიანული ხელოვნების ფაკულტეტზე გამოიყო ცალკე ხატწერის სპეციალობა და ამავე წლიდან ხდება სტუდენტთა მიღებაც ამ სპეციალობით.
_ ხატწერა რომ ვისწავლოთ, ხატვის ნიჭი უნდა გვქონდეს, თუ ეს საქმე სულიერებაზე უფროა დამოკიდებული?
_ ყოველგვარ შემოქმედებით საქმიანობას ღვთისაგან ბოძებული ნიჭი სჭირდება; ეს ზოგს თანდაყოლილი აქვს, ზოგს შრომის საზღაურად ეძლევა. ეს შრომა შეიძლება ფიზიკურიც იყოს და სულიერიც. ზოგჯერ ადამიანმა არ იცის, რომ რაიმე ნიჭი აქვს და ეს მუშაობის პროცესში მჟღავნდება. ხატმწერისთვის სულიერება, ეკლესიური ცხოვრება აუცილებელია, მაგრამ ეს არ არის საკმარისი. უფალი ყოველ ადამიანს თავის ნიჭს აძლევს. თუ ადამიანს ფერისა და კომპოზიციის ან მასალის შეგრძნება არა აქვს, თუნდაც ტექნიკურად ხელი განუვითარდეს, ფუნჯისა და ფანქრის ფლობა ისწავლოს, ის ხატმწერი ვერ გახდება. რა თქმა უნდა, ეს ყველაფერი შეიძლება მიეცეს ადამიანს, მაგრამ ისევ ღვთისგან უნდა მიეცეს და სწორედ ეს არის ნიჭი.
_ რა არის საერთოდ `ხატწერა~ და რა განსხვავებაა ხატსა და ნახატს შორის?
_ ხელოვნება და შემოქმედება ყოველთვის გარკვეულ მსოფლმხედველობას ემყარება. თვითონ ადამიანის მხრიდან, ეს ყოველთვის ბოლომდე გაცნობიერებული არ არის, მაგრამ ყოველგვარ შემოქმედებაში აისახება შემოქმედის სულიერ-ემოციური მდგომარეობა და დამოკიდებულება გარე სამყაროსადმი.
ხატწერა ქრისტიანულ მსოფლმხედველობას ეფუძნება. ეს იგივე ღვთისმეტყველებაა, მხოლოდ ფერებით და ხაზებით გადმოცემული. ეს არის ცხონების, მარადიული სიცოცხლის, სამყაროსა და ადამიანის ფერისცვალების შესახებ სწავლება. ხატს მარადისობის, სასუფევლის სარკმელსაც უწოდებენ. იგი ასახავს სულიერ, განღმრთობილ სამყაროს და ადამიანს _ ფერისცვალების მადლით განახლებულს, გაბრწყინებულს.
რა თქმა უნდა, სულიერი სამყარო ჩვენთვის მიუწვდომელი და საიდუმლოა, მაგრამ ზეციურსა და მიწიერს შორის არსებობს მსგავსება. სწორედ ამ მსგავსებას ეფუძნება ხატწერა. ხატზე მატერიალური სამყარო აისახება, არა სარკისებურად, არამედ იგავურად, სიმბოლურად. აქ მატერია გასულიერებულია და ღვთის მადლით ცოდვისგან და ხრწნისგან თავისუფალი. სულიერი სამყაროს გამოსახვა სხვადასხვა ხერხით ხდება. მაგალითად ხატზე არ არის დაცული პერსპექტივის კანონები, რადგან აქ გამოსახული სივრცე არ არის სამგანზომილებიანი. აქ წმინდანთა ფიგურები ბატონობენ სივრცეზე. არქიტექტურა, ბუნება, მცენარეები _ პირობითია, გამოხატულია მინიშნებით, სიმბოლურად... წმინდანთა სხეულები არ არიან მოცულობითნი. ხატზე არ არის ჩრდილი, რადგან სასუფეველში არ არის ხილული მზის ნათელი. სასუფეველი და წმიდანები გაბრწყინებულნი არიან უხრწნელი, უნივთო ნათელით, ეს არის `ნათელი მიუაჩრდილებელი~. ხატზე ეს ნათელი ფერის საშუალებით გადმოიცემა.
ხატისაგან განსხვავებით სურათი თხრობითია. სულიერი განცდა, ემოციურით იცვლება. სურათში მატერია არ არის მადლით განახლებული. აქ გამოისახება სისხლი და ხორცი, და არა განახლებული, სულიერი სხეული.ხატსა და სურათს შორის განსხვავება შესრულების მანერაზეც აისახება. ხატზე მუშაობის პროცესი უფრო თანმიმდევრულია, მოწესრიგებული _ ხატმწერისაგან სრულ შინაგან სულიერ მობილიზებას მოითხოვს. ხატი ლოცვით იწერება, როცა ხატმწერი ლოცვით წერს ხატს, მაშინ ყველა ხაზი, მონასმი ცოცხლდება და ხატიც, შესაბამისად მადლიანი ხდება. ფერმწერისათვის ხატვის პროცესი განსხვავებულია, უფრო `თავისუფალი~, ოღონდ არა ქრისტიანული გაგებით. ფუნჯის მონასმიც განსხვავებულია, ფუნჯის, ფანქრის ხელში ჭერის მანერაც კი ხშირად განსხვავდება. ასეთ შედარებას გავაკეთებდი _ ხატწერასა და ხატვას შორის დაახლოებით ისეთივე განსხვავება, როგორიც ლოცვასა და ოცნებას შორის.
_ როგორ აფასებთ თქვენი სტუდენტების დაწერილ ხატებს?
ქეთევან მაღრაძე, მე-4 კურსის სტუდენტი:
_ ხატვის ნიჭი მქონდა და ნათლიამ მირჩია ხატწერაზე მისვლა. ორივე ვხატავთ და ეს გზა ავირჩიეთ. როცა ხატს ვწერ, ჩემში ძალიან დიდი სიმშვიდე და სიხარული შემოდის. ეს უკვე ჩემი მესამე ხატია. პირველი იყო გაბრიელ მთავარანგელოზის ხატი, მეორე _ მაცხოვრის და მესამე _ წმინდა ნიკოლოზის. მალე დავიწყებ ქეთევან დედოფლის ხატის წერას. განსაკუთრებით მარიამ მეგვიპტელი მიყვარს და მისი ხატის დაწერაც მინდა.
ანა თადუმაძეც დამწყები ხატმწერია, რომელიც სპეციალობას ქეთევან წამებულის სახელობის სკოლაში ეუფლება:
_ 2 წელია ხატებს ვწერ. დაწერილი მაქვს წმინდა გიორგისა და მაცხოვრის ორი ხატი. ასევე მაქვს ქვებზე ნამუშევარი ღვთისმშობლის ხატი და მაცხოვრის ხელთუქმნელი ხატები. ჩემი სამუშაო მასალაა წყლის ტემპერა და პიგმენტი.
_ რას გრძნობ, როცა შენს ხელებში ხატი ცოცხლდება?
_ მადლი მოდის ღვთისგან. ეს არ არის უბრალო მხატვრობა. წარმოიდგინეთ, სახეში ისხმება მუქი ფერი და ნელნელა ამოგყავს ნაკვთები. ფაქტობრივად შენს ხელებში იბადება ხატი. ეს საოცარი, არაამქვეყნიური განცდაა, რომელსაც ვერ გადმოვცემ. ამ დროს ძალიან დიდ სიყვარულს გრძნობ ღვთისა და ადამიანის მიმართ. ეს ძალიან მადლიანი საქმეა, რომელსაც ხელი თუ მოკიდე, არ უნდა მიატოვო.
პ.ს. და ბოლოს, ღვთის შეწევნით, ხატწერის შესწავლის საშუალება მეც მომეცა და რამდენიმე წელია, რაც ვეუფლები მას. ჩემი, როგორც კიდევ ერთი დამწყები ხატმწერის აზრიც მინდა გამოვთქვა; ხატის წერისას შინაგანად იცვლები ადამიანი, დროის შეგრძნებას კარგავ, წარმოუდგენელი სიმშვიდის განცდა გეუფლება და გული ძალიან დიდი სიხარულით გიცემს, როდესაც ხატზე შენს ამოყვანილ პირველ ნაკვთებს შეამჩნევ. ყველა ახალგაზრდას ვურჩევ, ისწავლეთ ხატწერა! ვერ წარმოიდგენთ, რამხელა მადლია გახდე ღირსი წმინდანის გამოსახვისა და მეორე მხრივ, რამხელა სიხარულია ცოდნა იმისა, რომ შენს მიერ დაწერილ ხატზე უამრავი ადამიანი ილოცებს...
ნინო ჭინჭარაული
(2010წ)
