საუკუნის გადმონაშთი

თორღვა . თორღვა! ზარბაზნის ხმასავით მჭექარედ და მკვეთრად გაისმოდა არდოტის მიუვალ და ბუმბერაზ მთებში პატარა ხევსური ქალის, სანათას წკრიალა ხმა..

ჯერ კარგად არ განათებულიყო, მზე ჯერ არ ამოსდგომოდა ცამდე ცისთვის ზეციურად აღმართულ და აზიდულ არდოტის კლდეებს. სანათას ხმას თან ბანივით დაერთო საძოვარზე გასარეკი საქონლის ყრუ ბღავილი. Aფორიაქება ეტყობოდა სახეზე ხევსურის ქალას. Pპასუხს არავინ სცემდა სანათას, ის კი ძახილს არ წყვეტდა, ამ დროს ყურშაიც აჰყეფდა, ძაღლის ხმაზე ბანზე გადმოდგა სახლის უხუცესი წევრი პაპა ბეწინა, თვალის უსწრაფესად ამოეფარა სანათა კოშკის დახავსულ ქვებს და ბანიდან ბანზე სწრაფად გადახტა.. როცა უკვე ანდაქის წყალაზე აპირებდა გადასვლას მოაგონდა რომ თუნგი თორღვას ბანზე დარჩენოდა, ხელმეორედ ამოიარა დიყიანი ბილიკი, უკვე სახლსაც უახლოვდებოდა მაგრამ ხმამ შეაკავა..

- სანათა, სანათა დაბრუნდი უკან სად მიხოლ ?!

- ახ თორღვა, შენას ვიყავ, ვერ გაგაგონე..

- ჩამახდი სანათა, შენ თუნგ მე მაქვსავ

- ხატმც გაგახარებს თორღვავ..

ქალ-ვაჟი თითქოსდა ცივად შეხვდა ერთმანეთს, მაგრამ მათ თვალებში დიდი სითბო იგრძნობოდა, რომ შეგეხედათ იმ დროს სანათასთვის თვალებში, იფიქრებდით დილის მზის პირველი სხივი ჩავარდნია თვალებში და ალიონიც მისი თვალებიდან იწყებაო.. რაღაც უთხრა თორღვამ სანათას ჩუმად და გასცილდნენ ერთმანეთს.

იმ დილით თორღვას მამა ჯოყოლა შეუძლოდ შეიქმნა, სქონში წასვლა კი თორღვას მოუწია.. არ ღრუბლიანობდა ზეცა, თითქოს მუდმივ სიხარულს ჰპირდებოდა ხევსურეთს, მზეც სხვაგვარად ამოვოიწვერა და მოკალათდა არდოტის ცაზე..

ცვრიან ბალახს შვლის ნუკრივით ამოფარებოდა სანათა და თვალს ადევნებდა თორღვას სანამ მთას არ ამოეფარა საქონთან ერთად.. ნელ-ნელა გამოვიდა სამალავიდან, თითქოს ეშინოდა არავის დაენახა მოახტა თავის კოხტას და მათრახის ცემით აიყვანა იმ მთაზე სადაც თორღვა ეგულებოდა..

- მახველ მშვიდობითაო სანათა.

- მშვიდობით დამიხვდი ..

უემოციოდ უპასუხა სანათამ და ჩამოხდა ცხენიდან, შემდეგ სადიაცეს აკეცილი ბოლო ჩამოიწია და პურ-სატანი სიპის ქვაზე დააწყო, რა მოუხდებოდა პურ-სატანს თუ არა ჟიპიტაური, არც ის დავვიწყნია ხევსურის ქალას..

დუმდა ორივე ვაჟიც და ქალის, ბოლოს სიჩუმე რომელიც გაუსაძლისაც დამაყრუებელი ეჩვენა თორღვას, დაირღვა.

-როდემდის, როდემდის უნდა ვიუბნო მცდარად?! Aრც რა აღარ მიხარის, არც რა აღარ მინდავ, არ ორ მხდალი არაა, როდემდის დაიმალების ჩვენი სიყვარული როდემდის..

- მართალ ხარ თორღვაო მართალ, წამოდი არდოტ დავწირათ. (თვალცრემლიანი პასუხობდა სანათა)

- სოფელ არ მაიწონებს, თემ გაგვიწყრების, ხატ-ანგელოზ გაწყრების…

- მაჩნიხარავ თორღვა, არც რა მე შენი დაი ორ, არც რა ძმაი ხარ ჩემი..

- ნუ სტირი სანათავ, გულზე დარდ მედების ასეთა რომ ხარ.

კვლავ დადუმა ქალ-ვაჟი, თითქოს თვალებით საუბრობდნენ, თითქოს ერთმანეთს აიმედებდნენ ყველაფერი კარგად იქნებაო.. მათ მყუდროებას მხოლოდ ცხენის ფრუტუნი არღვევდა.

რატომ არ შეეძლოთ მათ ერთ-სხვის სიყვარული..?! ნუთუ აკრძალულ სიყვარულს შეშჭიდებოდა ქალიც და ვაჟიც?.. ვაჟი ზვიადაური იყო ქალი ჭინჭარაული, მაგრამ ასე სწამდათ სოფელში რომ ზვიადაური ჭინჭარაულის განაყარი გვარი იყო და ისინი შინშებად იწოდებოდნენ.. ვაი ასეთა სამართალს,

მათი სიყვარული არღუნის პირას ამოსულ გვირილას ჰგავდა, რომელიც თავისი სილამაზით ყველას თვალს სჭრიდა, მაგრამ არღუნის ხასიათზე იყო დამოკიდებული, ან მოჰგლეჯდა და წაიღებდა ან დატოვებდა და აცოცხლებდა.

მთაში სიცოცხლე სჩქეფდა, ამ ქვეყნიური სამოთხე თუ სადმე არსებობდა ეს იყო ხევსურეთი, ამ ქვეყნიური მარადიულობა მხოლოდ მთაში მოიძებნებოდა..

რა ხდებოდა ამ დროს ბარში?. უჭირდა ბარს, მომხდური მოსვენებას არ აძლევდა, მეფე ერეკლე უკვე ღრმად მოხუცებული იყო და ამითი სარგებლობდა მტერი. Yყველაზე დიდი მტერი საქართველოს აღა-მახმად-ხანის სახით ესახებოდა. Oომი გარდაუვალი იყო ან სიცოცხლე ან სიკვდილი.. ქართველები მუდმივი ჯარით ვერაფერს გახდებოდნენ აურაცხელი მტრის წინააღმდეგ, ამიტომ საჭირო გახდა ოჯახებიდან ქუდზე კაცის გამოყვანა.. ყველა მზად იყო თავი დაედო როგორც სამშობლოსათვის, ასევე მეფე ერეკლესათვის.

Aმოსცდა დათვის ჯვრის უღელტეხილს ცხენოსანი და ფირი პირიქითა ხევსურეთისაკენ იბრუნა, მაცნემ ხევსურებს გარდაუვალი ომის შესახებ ამცნო, იმ იმედით რომ ხევსურებით ჩაებმებოდნენ ამ უთანასწორო ბრძოლაში.. დაუფიქრებლად ჰკაზმავდნენ ხევსურთ შვილები თავიანთ ცხენებს და ფარ-ხმალს ისხამდნენ. თუ დავიხოცებით დაე დავიხოცოთ სამშობლოსა და მეფე ერეკლეს გულისთვისო, უყვარდათ ხევსურებთ მერე, მეფეს კი ხევსურები..

ხმა არდოტამდეც ჩავიდა, არც არდოტელები გამოაკლდნენ საერთო ქართულ საბრძოლო ჟინს და მზადებას შეუდგნენ, ჯოყოლა ზვიადაური ავადმყოფობას ებრძოდა, ბეწინა კი ღრმად მოხუცებული იყო. Bბევრი არ უფიქრია თორღვას, აისხა მამისეული აბჯარი მოახტა ფრთიანას და შატილისაკენ გაეშურა სადაც საფიხვნო იყო შეკრებილი, ხევის ბერის გადაწყვეტილებით დაიკლა საკლავი და დაემწყალობა ხევსურ ვაჟკაცებს, შეავედრეს ხატს სამშოვლო, დაწირეს მთა და გაეშურნენ ბარისაკენ..

არდოტში დატოვა თორღვამ სული და გული, სანათას არც კი გამომშვიდობებია, იცოდა რომ არ გაუშვებდა და უარესად ეტკინებოდა გული..

1795 წელი, კრწანისის ველზე ხელჩართული ბრძოლა გაიმართა ქართველებსა და აღა-მახმად-ხანს შორის, ხევსურები სიმამაცით გამოირჩეოდნენ ამ უთანასწორ ბრძოლაში, რკენა, ფარიკაობა, მათ შესისხლხორცებული ჰქონდათ.

წვიმიანი ამინდები დაემთხვა ამ დროს არდოტში, მთა გლოვობდა ბარს..

ერთი პატარა სახლის ჭერხოში იჯდა ახალგაზრდა ქალი და ცხარე ცრემლის მოსთქვამდა, ეს იყო სანათა.. რისთვის სტიროდა ის?. ქართლის ბედი ადარდებდა?... ქალს თორღვას მეტი არავინ და არაფერი ახსოვდა, მისტიროდა თავის ერთადერთ და აკრძალულ სიყვარულს, ვერ აცნობიერებდა იმას რომ შესაზლო იყო თორღვა დაღუპულიყო, დაეკარგა, არ უნდოდა ამის დაჯერება და არც იჯერებდა.. ნუთუ თორღვასთვის დიდი პატივი არ იყო სამშობლოსათვის თავდადება?. ყველა ვაჟკაცი ოცნებობდა ბრძოლის ველზე გმირულად დაცემაზე.

რამხელა ტკივილი იყო ეს ომი საქართველოსთვის, რამხელა დანაკარგი განიცადა ქართველმა ერმა. ძოგს დაუბრუნდა ომში გაშვებული შვილი, მეუღლე, ძმა, ნათესავი, ზოგი კი წლების განმავლობაში ელოდა თავისიანის გამოჩენას..

სწორედ წლებია სანათა ელოდება თორღვას.. ჭიშკრის ხმაზე გამოვარდება გარეთ.. თორღვა, თორღვა მავედი ჩემო?.. მაგრამ არც ერთხელ აღმოჩნდა მოსული სტუმარი თორღვა..

ყოველ წელს აჰყავდა ხატის კარზე სანათას მამას მგელიკას შესაწირი, ყოველ წელს აცხობდა სანათა ქადებს.. ხატში ასული მგელიკა და ხევისბერი აპარეკა ამბობდნენ თორღვას შესანდობარს ასეთი სიტყვებით :

” ხატმც დაუწყალობოს თორღვას საწყალობელი, ხატ-ანგელოზ ეწეოდეს თორღვას მამის-სახლს, ნათელ სანთელ არ მაჰკლებოდეს..” ინთებოდა სანთელი გაიჭრებოდა ქადა, ქუდს მოიხდიდა მგელიკა, მუხლს დაეყრდნობოდა, რაღაცას კიდევ ჩაიბურტყუნებდა და სინანულით აღსავსე თვალებით უბრუნდებოდა სახლ-კარს..

სანათა კი ყოველი წლის 13 თებერვალს ადიოდა თორღვას საფლავზე, აჰქონდა გამხმარი გვირილები, პატარა ხელებით გადაპენტავდა საფლავის ქვაზე დადებულ თოვლს, ცრემლიანი თვალებით მიაჩერდებოდა საფლავის წარწერას და ამოიკითხავდა .. “ თორღვა ჯოყოლას ზე ზვიადაური

(1774-1795 წლები) ..

/ანა მინდიკაური/